Hukum dan Persyaratan Membayar Zakat Langsung Kepada Fakir-Miskin Maupun Amil


Hukum dan persyaratan membayar zakat langsung kepada fakir-miskin maupun Amil zakat menurut beberapa ulama sebagai berikut:
  • Pertama, pendapat lama Imam Syafi’i (Qaul Qadim adalah pendapat Imam Syafi’i ketika di Baghdad Iraq) : zakat harus disalurkan kepada panitia atau lembaga yang resmi menangani pengumpulan zakat dan tidak boleh disalurkan langsung kepada para penerima. Jika terpaksa dilakukan, maka harus diambil lagi dan diserahkan kepada panitia atau lembaga pengumpul zakat.
  • Kedua, pendapat baru Imam Syafi’i (Qaul Jadid adalah pendapat Imam Syafi’i ketika di Mesir) dan ini pendapat yang soheh : zakat boleh disalurkan secara langsung kepada para penerima zakat dan tidak harus disalurkan melalui panitia atau lembaga pengumpul zakat, karena zakat disamakan dengan harta-harta yang tergolong harta batin (tidak tampak, seperti hewan, buah-buahan dll). Maka ia diberikan kebebasan untuk menyalurkannya.
Keutamaan menyalurkan secara lansung tanpa melalui lembaga atau didistribusikan melalui lembaga amil zakat :
  • Sebagian pendapat mengatakan bahwa zakat lebih utama disalurkan secara langsung tanpa perantara kepada para penerima, karena cara ini lebih meyakinkan orang yang berkewajiban mengeluarkan zakat.
  • Adapun sebagian pendapat yang lain mengatakan sebaliknya, yaitu zakat lebih utama disalurkan melalui lembaga atau panitia pengumpul zakat, karena cara ini kebutuhan para penerima zakat, khususnya fakir-miskin lebih terjamin dan tercukupi. Berbeda jika disalurkan secara lansung, Maka terkadang zakat itu mencukupi atau tidak.
Sedangkan penyaluran zakat kepada satu golongan atau semua golongan penerima zakat khilaf antar madzhab :
  • Madzhab Syafi’i, penyaluran zakat harus merata kepada semua golongan jika golongan tersebut dapat didata serta mencukupi zakatnya. Jika golongan itu tidak dapat didata atau tidak mencukupi zakatnya, maka minimal tiga orang setiap golongan.
  • Madzhab tiga imam (Abu Hanafi, Malik & Ahmad bin Hambal), penyaluran zakat boleh kepada satu golongan walaupun hanya satu orang.
Referensi jawaban :

البيان ـ (ج ٣ / ص ٣٨٩-٣٩٠)
[ ﺑﺎﺏ ﻗﺴﻢ اﻟﺼﺪﻗﺎﺕ] 
ﻭاﻷﻣﻮاﻝ ﻋﻠﻰ ﺿﺮﺑﻴﻦ: ﻇﺎﻫﺮﺓ، ﻭﺑﺎﻃﻨﺔ:
ﻓﺄﻣﺎ اﻟﺒﺎﻃﻨﺔ: ﻓﻬﻲ اﻟﺪﺭاﻫﻢ ﻭاﻟﺪﻧﺎﻧﻴﺮ، ﻭاﻟﺮﻛﺎﺯ، ﻭﻋﺮﻭﺽ اﻟﺘﺠﺎﺭﺓ، ﻓﻴﺠﻮﺯ ﻟﺮﺏ اﻟﻤﺎﻝ ﺃﻥ ﻳﻔﺮﻕ ﺯﻛﺎﺗﻬﺎ ﺑﻨﻔﺴﻪ. ﻗﺎﻝ اﻟﻤﺤﺎﻣﻠﻲ: ﻭﻫﻮ ﺇﺟﻤﺎﻉ، ﻭﻳﺠﻮﺯ ﺃﻥ ﻳﻮﻛﻞ ﻣﻦ ﻳﺨﺮﺝ ﺯﻛﺎﺗﻬﺎ، ﻛﻤﺎ ﻳﺠﻮﺯ ﺃﻥ ﻳﻮﻛﻞ ﻣﻦ ﻳﻘﻀﻲ ﻋﻨﻪ اﻟﺪﻳﻦ، ﻭﻳﺠﻮﺯ ﺃﻥ ﻳﺪﻓﻌﻬﺎ ﺇﻟﻰ اﻹﻣﺎﻡ؛ ﻷﻧﻪ ﻧﺎﺋﺐ ﻋﻦ ﺃﻫﻞ اﻟﺼﺪﻗﺎﺕ، ﻭﺗﻔﺮﻗﺘﻪ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﺃﻓﻀﻞ ﻣﻦ ﺩﻓﻌﻬﺎ ﺇﻟﻰ ﻭﻛﻴﻠﻪ؛ ﻷﻧﻪ ﻋﻠﻰ ﺛﻘﺔ ﻣﻦ ﺗﻔﺮﻗﺘﻪ ﺑﻨﻔﺴﻪ، ﻭﻋﻠﻰ ﺷﻚ ﻣﻦ ﺗﻔﺮﻗﺔ اﻟﻮﻛﻴﻞ.
ﻭﺃﻣﺎ اﻷﻣﻮاﻝ اﻟﻈﺎﻫﺮﺓ: ﻓﻬﻲ اﻟﻤﻮاﺷﻲ، ﻭاﻟﺜﻤﺎﺭ، ﻭاﻟﺰﺭﻭﻉ، ﻭﺯﻛﺎﺓ اﻟﻤﻌﺪﻥ.
ﻭﻓﻲ ﺯﻛﺎﺓ اﻟﻔﻄﺮ ﻭﺟﻬﺎﻥ:

ﺃﺣﺪﻫﻤﺎ: ﺃﻧﻬﺎ ﻣﻦ اﻷﻣﻮاﻝ اﻟﺒﺎﻃﻨﺔ، ﻓﻴﻜﻮﻥ ﺣﻜﻤﻬﺎ ﻣﺎ ﺫﻛﺮﻧﺎﻩ.
ﻭاﻟﺜﺎﻧﻲ: ﺃﻧﻬﺎ ﻣﻦ اﻷﻣﻮاﻝ اﻟﻈﺎﻫﺮﺓ، ﻭﻓﻲ ﺯﻛﺎﺓ اﻷﻣﻮاﻝ اﻟﻈﺎﻫﺮﺓ ﻗﻮﻻﻥ:

[ اﻷﻭﻝ] : ﻗﺎﻝ ﻓﻲ اﻟﻘﺪﻳﻢ: (ﻳﺠﺐ ﺩﻓﻌﻬﺎ ﺇﻟﻰ اﻹﻣﺎﻡ ﺃﻭ اﻟﻨﺎﺋﺐ ﻋﻨﻪ، ﻓﺈﻥ ﻓﺮﻗﻬﺎ ﺑﻨﻔﺴﻪ.. ﺃﻋﺎﺩ) . ﻭﺑﻪ ﻗﺎﻝ ﻣﺎﻟﻚ، ﻭﺃﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ - ﺭﺣﻤﺔ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ - ﻟﻘﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﻟﻰ: {ﺧﺬ ﻣﻦ ﺃﻣﻮاﻟﻬﻢ ﺻﺪﻗﺔ} [ اﻟﺘﻮﺑﺔ: 103] اﻵﻳﺔ [ اﻟﺘﻮﺑﺔ: 103]، ﻭﻷﻧﻪ ﻣﺎﻝ ﻟﻹﻣﺎﻡ ﻭﻻﻳﺔ اﻟﻤﻄﺎﻟﺒﺔ ﻓﻴﻪ، ﻓﻮﺟﺐ ﺩﻓﻌﻪ ﺇﻟﻴﻪ، ﻛﺎﻟﺠﺰﻳﺔ ﻭاﻟﺨﺮاﺝ.
ﻭ [ اﻟﺜﺎﻧﻲ] : ﻗﺎﻝ ﻓﻲ اﻟﺠﺪﻳﺪ: (ﻳﺠﻮﺯ ﻟﺮﺏ اﻟﻤﺎﻝ ﺃﻥ ﻳﻔﺮﻗﻬﺎ ﺑﻨﻔﺴﻪ) ﻭﻫﻮ اﻟﺼﺤﻴﺢ؛ ﻷﻧﻬﺎ ﺯﻛﺎﺓ، ﻓﺠﺎﺯ ﻟﺮﺏ اﻟﻤﺎﻝ ﺃﻥ ﻳﻔﺮﻗﻬﺎ ﺑﻨﻔﺴﻪ، ﻛﺎﻷﻣﻮاﻝ اﻟﺒﺎﻃﻨﺔ. ﻓﺈﺫا ﻗﻠﻨﺎ ﺑﻬﺬا: ﻓﻬﻞ اﻷﻓﻀﻞ ﺃﻥ ﻳﻔﺮﻕ ﺯﻛﺎﺗﻬﺎ ﻭﺯﻛﺎﺓ اﻷﻣﻮاﻝ اﻟﺒﺎﻃﻨﺔ ﺑﻨﻔﺴﻪ، ﺃﻭ ﻳﺪﻓﻌﻬﺎ ﺇﻟﻰ اﻹﻣﺎﻡ؟ اﺧﺘﻠﻒ ﻓﻲ ﺫﻟﻚ ﺃﺻﺤﺎﺑﻨﺎ: ﻓﻤﻨﻬﻢ ﻣﻦ ﻗﺎﻝ: ﺗﻔﺮﻗﺘﻪ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﺃﻓﻀﻞ؛ ﻷﻧﻪ ﻋﻠﻰ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻦ ﺗﻔﺮﻗﺔ ﻧﻔﺴﻪ، ﻭﻋﻠﻰ ﺷﻚ ﻣﻦ ﺗﻔﺮﻗﺔ ﻏﻴﺮﻩ.

ﻭﻣﻨﻬﻢ ﻣﻦ ﻗﺎﻝ: ﺩﻓﻌﻬﺎ ﺇﻟﻰ اﻹﻣﺎﻡ ﺃﻓﻀﻞ، ﻋﺎﺩﻻ ﻛﺎﻥ ﺃﻭ ﺟﺎﺋﺮا؛ ﻟﻤﺎ ﺭﻭﻱ: ﺃﻥ اﻟﻨﺒﻲ - ﺻﻠﻰ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ - ﻗﺎﻝ: «ﺳﻴﻜﻮﻥ ﺑﻌﺪﻱ ﺃﻣﻮﺭ ﺗﻨﻜﺮﻭﻧﻬﺎ "، ﻓﻘﺎﻟﻮا: ﻣﺎ ﻧﺼﻨﻊ؟ ﻓﻘﺎﻝ: " ﺃﺩﻭا ﺣﻘﻮﻗﻬﻢ، ﻭاﺳﺄﻟﻮا اﻟﻠﻪ ﺣﻘﻜﻢ»، ﻭﺭﻭﻯ ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻦ ﺃﺑﻲ ﺻﺎﻟﺢ، ﻋﻦ ﺃﺑﻴﻪ، ﻗﺎﻝ: ﺃﺗﻴﺖ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﺃﺑﻲ ﻭﻗﺎﺹ، ﻓﻘﻠﺖ: ﻋﻨﺪﻱ ﻣﺎﻝ ﺃﺭﻳﺪ ﺃﻥ ﺃﺧﺮﺝ ﺯﻛﺎﺗﻪ، ﻭﻫﺆﻻء اﻟﻘﻮﻡ ﻋﻠﻰ ﻣﺎ ﺗﺮﻯ، ﻓﻘﺎﻝ: (اﺩﻓﻌﻬﺎ ﺇﻟﻴﻬﻢ) ﻓﺄﺗﻴﺖ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ، ﻭﺃﺑﺎ ﻫﺮﻳﺮﺓ، ﻭﺃﺑﺎ ﺳﻌﻴﺪ اﻟﺨﺪﺭﻱ - ﺭﺿﻲ اﻟﻠﻪ ﻋﻨﻬﻢ -، ﻓﻜﻠﻬﻢ ﻗﺎﻝ ﻣﺜﻞ ﺫﻟﻚ ﻭﻷﻥ ﺩﻓﻌﻪ ﺇﻟﻰ اﻹﻣﺎﻡ ﻳﺠﺰﺋﻪ ﺑﻼ ﺧﻼﻑ، ﻭﺗﻔﺮﻗﺘﻪ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻴﻪ ﻓﻲ ﺇﺟﺰاﺋﻪ ﻋﻨﻪ، ﻭﻷﻥ اﻹﻣﺎﻡ ﺃﻋﺮﻑ ﺑﺤﺎﺟﺔ اﻟﻤﺴﺎﻛﻴﻦ، ﻭﻣﻦ ﺃﺻﺤﺎﺑﻨﺎ ﻣﻦ ﻗﺎﻝ: ﺇﻥ ﻛﺎﻥ اﻹﻣﺎﻡ ﻋﺎﺩﻻ.. ﻓﺎﻟﺪﻓﻊ ﺇﻟﻴﻪ ﺃﻓﻀﻞ؛ ﻷﻧﻪ ﻋﻠﻰ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻦ ﺃﺩاﺋﻪ ﺇﻟﻴﻪ، ﻭﺇﻥ ﻛﺎﻥ ﺟﺎﺋﺮا.. ﻓﺘﻔﺮﻗﺘﻪ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﺃﻓﻀﻞ؛ ﻷﻧﻪ ﻟﻴﺲ ﻋﻠﻰ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻦ ﺃﺩاﺋﻪ.

المجموع شرح المهذب ـ (ج ٦ / ص ١٦٢)
(ﻭﻳﺠﻮﺯ ﻟﺮﺏ اﻟﻤﺎﻝ ﺃﻥ ﻳﻔﺮﻕ ﺯﻛﺎﺓ اﻻﻣﻮاﻝ اﻟﺒﺎﻃﻨﺔ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻭﻫﻰ اﻟﺬﻫﺐ ﻭاﻟﻔﻀﺔ ﻭﻋﺮﻭﺽ اﻟﺘﺠﺎﺭﺓ ﻭاﻟﺮﻛﺎﺯ ﻟﻤﺎ ﺭﻭﻯ ﻋﻦ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺭﺿﻲ اﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ اﻧﻪ ﻗﺎﻝ ﻓﻲ اﻟﻤﺤﺮﻡ (ﻫﺬا ﺷﻬﺮ ﺯﻛﺎﺗﻜﻢ ﻓﻤﻦ ﻛﺎﻥ ﻋﻨﺪﻩ ﺩﻳﻦ ﻓﻠﻴﻘﺾ ﺩﻳﻨﻪ ﺛﻢ ﻟﻴﺰﻙ ﺑﻘﻴﺔ ﻣﺎﻟﻪ) ﻭﻳﺠﻮﺯ ﺃﻥ ﻳﻮﻛﻞ ﻣﻦ ﻳﻔﺮﻕ ﻻﻧﻪ ﺣﻖ ﻣﺎﻝ ﻓﺠﺎﺯ ﺃﻥ ﻳﻮﻛﻞ ﻓﻲ ﺃﺩاﺋﻪ ﻛﺪﻳﻦ اﻻﺩﻣﻴﻦ ﻭﻳﺠﻮﺯ ﺃﻥ ﺗﺪﻓﻊ اﻟﻲ اﻻﻣﺎﻡ ﻻﻧﻪ ﻧﺎﺋﺐ ﻋﻦ اﻟﻔﻘﺮاء ﻓﺠﺎﺯ اﻟﺪﻓﻊ ﺇﻟﻴﻪ ﻛﻮﻟﻰ اﻟﻴﺘﻴﻢ ﻭﻓﻰ اﻻﻓﻀﻞ ﺛﻼﺛﺔ ﺃﻭﺟﻪ (ﺃﺣﺪﻫﺎ) ﺃﻥ اﻻﻓﻀﻞ ﺃﻥ ﻳﻔﺮﻕ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻭﻫﻮ ﻇﺎﻫﺮ اﻟﻨﺺ ﻻﻧﻪ ﻋﻠﻰ ﺛﻘﺔ ﻣﻦ ﺃﺩاﺋﻪ ﻭﻟﻴﺲ ﻋﻠﻰ ﺛﻘﺔ ﻣﻦ ﺃﺩاء ﻏﻴﺮﻩ (ﻭاﻟﺜﺎﻧﻰ) ﺃﻥ اﻻﻓﻀﻞ ﺃﻥ ﻳﺪﻓﻊ اﻟﻲ اﻻﻣﺎﻡ ﻋﺎﺩﻻ ﻛﺎﻥ ﺃﻭ ﺟﺎﺋﺮا ﻟﻤﺎ ﺭﻭﻯ ﺃﻥ اﻟﻤﻐﻴﺮﺓ ﺑﻦ ﺷﻌﺒﺔ ﻗﺎﻝ ﻟﻤﻤﻮﻟﻲ ﻟﻪ ﻭﻫﻮ ﻋﻠﻲ ﺃﻣﻮاﻟﻪ ﺑﺎﻟﻄﺎﺋﻒ (ﻛﻴﻒ ﺗﺼﻨﻊ ﻓﻲ ﺻﺪﻗﺔ ﻣﺎﻟﻲ ﻗﺎﻝ ﻣﻨﻬﺎ ﻣﺎ ﺃﺗﺼﺪﻕ ﺑﻪ ﻭﻣﻨﻬﺎ ﻣﺎ ﺃﺩﻓﻊ اﻟﻲ اﻟﺴﻠﻄﺎﻥ ﻓﻘﺎﻝ ﻭﻓﻴﻢ ﺃﻧﺖ ﻣﻦ ﺫﻟﻚ ﻓﻘﺎﻝ اﻧﻬﻢ ﻳﺸﺘﺮﻭﻥ ﺑﻬﺎ اﻻﺭﺽ ﻭﻳﺘﺰﻭﺟﻮﻥ ﺑﻬﺎ اﻟﻨﺴﺎء ﻓﻘﺎﻝ اﺩﻓﻌﻬﺎ ﺇﻟﻴﻬﻢ ﻓﺈﻥ ﺭﺳﻮﻝ اﻟﻠﻪ ﺻﻠﻰ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺃﻣﺮﻧﺎ ﺃﻥ ﻧﺪﻓﻌﻬﺎ ﺇﻟﻴﻬﻢ) ﻭﻻﻧﻪ ﺃﻋﺮﻑ ﺑﺎﻟﻔﻘﺮاء ﻭﻗﺪﺭ ﺣﺎﺟﺎﺗﻬﻢ ﻭﻣﻦ ﺃﺻﺤﺎﺑﻨﺎ ﻣﻦ ﻗﺎﻝ اﻥ ﻛﺎﻥ ﻋﺎﺩﻻ ﻓﻠﺪاﻓﻊ ﻓﺈﻟﻴﻪ ﺃﻓﻀﻞ ﻭاﻥ ﻛﺎﻥ ﺟﺎﺋﺮا ﻓﺘﻔﺮﻗﺘﻪ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﺃﻓﻀﻞ ﻟﻘﻮﻟﻪ ﺻﻠﻲ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ (ﻓﻤﻦ ﺳﺌﻠﻬﺎ ﻋﻠﻰ ﻭﺟﻬﻬﺎ ﻓﻠﻴﻌﻄﻬﺎ ﻭﻣﻦ ﺳﺌﻞ ﻓﻮﻗﻪ ﻓﻼ ﻳﻌﻄﻪ) ﻭﻻﻧﻪ ﻋﻠﻲ ﺛﻘﺔ ﻣﻦ ﺃﺩاﺋﻪ اﻟﻲ اﻟﻌﺎﺩﻝ ﻭﻟﻴﺲ ﻋﻠﻲ ﺛﻘﺔ ﻣﻦ ﺃﺩاﺋﻪ اﻟﻲ اﻟﺠﺎﺋﺮ ﻻﻧﻪ ﺭﺑﻤﺎ ﺻﺮﻓﻪ ﻓﻲ ﺷﻬﻮاﺗﻪ (ﻓﺄﻣﺎ) اﻻﻣﻮاﻝ اﻟﻈﺎﻫﺮﺓ ﻭﻫﻰ اﻟﻤﺎﺷﻴﺔ ﻭاﻟﺰﺭﻭﻉ ﻭاﻟﺜﻤﺎﺭ ﻭاﻟﻤﻌﺎﺩﻥ ﻓﻔﻰ ﺯﻛﺎﺗﻬﺎ ﻗﻮﻻﻥ (ﻗﺎﻝ) ﻓﻲ اﻟﻘﺪﻳﻢ ﻳﺠﺐ ﺩﻓﻌﻬﺎ ﺇﻟﻰ اﻻﻣﺎﻡ ﻓﺎﻥ ﻓﺮﻗﻬﺎ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻟﺰﻣﻪ اﻟﻀﻤﺎﻥ ﻟﻘﻮﻟﻪ ﻋﺰ ﻭﺟﻞ (ﺧﺬ ﻣﻦ ﺃﻣﻮاﻟﻬﻢ ﺻﺪﻗﺔ ﺗﻄﻬﺮﻫﻢ ﻭﺗﺰﻛﻴﻬﻢ ﺑﻬﺎ) ﻭﻻﻧﻪ ﻣﺎﻝ ﻟﻻﻣﺎﻡ ﻓﻴﻪ ﺣﻖ اﻟﻤﻄﺎﻟﺒﺔ ﻓﻮﺟﺐ اﻟﺪﻓﻊ ﺇﻟﻴﻪ ﻛﺎﻟﺨﺮاﺝ ﻭاﻟﺠﺰﻳﺔ ﻗﺎﻝ ﻓﻲ اﻟﺠﺪﻳﺪ ﻳﺠﻮﺯ ﺃﻥ ﻳﻔﺮﻗﻬﺎ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻻﻧﻬﺎ ﺯﻛﺎﺓ ﻓﺠﺎﺯ ﺃﻥ ﻳﻔﺮﻗﻬﺎ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻛﺰﻛﺎﺓ اﻟﻤﺎﻝ اﻟﺒﺎﻃﻦ).

الفقه الاسلامي وأدلته ـ (ج ٣ / ص ١٩٧٢-١٩٧٥)
اﻟﻤﻄﻠﺐ اﻟﺜﺎﻧﻲ ـ ﺃﺣﻜﺎﻡ ﻣﺘﻔﺮﻗﺔ ﻓﻲ ﺗﻮﺯﻳﻊ اﻟﺰﻛﺎﺓ:

ﺃﻭﻻ ـ ﺩﻓﻊ اﻟﺰﻛﺎﺓ ﺇﻟﻰ اﻹﻣﺎﻡ ﻭﺇﺧﺮاﺝ اﻹﻧﺴﺎﻥ ﺯﻛﺎﺓ ﻧﻔﺴﻪ: ﺩﻝ ﻗﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﻟﻰ: {ﻭاﻟﻌﺎﻣﻠﻴﻦ ﻋﻠﻴﻬﺎ} [ اﻟﺘﻮﺑﺔ:60/ 9] ﻋﻠﻰ ﺃﻥ ﺃﺧﺬ اﻟﺰﻛﻮاﺕ ﺇﻟﻰ اﻹﻣﺎﻡ، ﺇﺫ ﻟﻮ ﺟﺎﺯ ﻟﻠﻤﺎﻟﻚ ﺃﺩاء اﻟﺰﻛﺎﺓ ﺇﻟﻰ اﻟﻤﺴﺘﺤﻘﻴﻦ، ﻟﻤﺎ اﺣﺘﻴﺞ ﺇﻟﻰ ﻋﺎﻣﻞ ﻟﺠﺒﺎﻳﺘﻬﺎ. ﻭﻳﺆﻛﺪﻩ ﻗﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﻟﻰ: {ﺧﺬ ﻣﻦ ﺃﻣﻮاﻟﻬﻢ ﺻﺪﻗﺔ} [ اﻟﺘﻮﺑﺔ:103/ 9].
ﻭﻳﺠﺐ ﻋﻠﻰ اﻹﻣﺎﻡ ﺃﻥ ﻳﺒﻌﺚ اﻟﺴﻌﺎﺓ ﻷﺧﺬ اﻟﺼﺪﻗﺔ؛ ﻷﻥ اﻟﻨﺒﻲ ﺻﻠﻰ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻭاﻟﺨﻠﻔﺎء ﻣﻦ ﺑﻌﺪﻩ ﻛﺎﻧﻮا ﻳﺒﻌﺜﻮﻥ اﻟﺴﻌﺎﺓ، ﻭﻷﻥ ﻓﻲ اﻟﻨﺎﺱ ﻣﻦ ﻳﻤﻠﻚ اﻟﻤﺎﻝ، ﻭﻻ ﻳﻌﺮﻑ ﻣﺎ ﻳﺠﺐ ﻋﻠﻴﻪ، ﻭﻓﻴﻬﻢ ﻣﻦ ﻳﺒﺨﻞ، ﻓﻮﺟﺐ ﺃﻥ ﻳﺒﻌﺚ ﻣﻦ ﻳﺄﺧﺬ.
ﻭﻻ ﻳﺒﻌﺚ اﻹﻣﺎﻡ ﺇﻻ ﺳﺎﻋﻴﺎ ﺣﺮا ﻋﺪﻻ ﺛﻘﺔ؛ ﻷﻥ ﻫﺬا ﻭﻻﻳﺔ ﻭﺃﻣﺎﻧﺔ، ﻭاﻟﻌﺒﺪ ﻭاﻟﻔﺎﺳﻖ ﻟﻴﺴﺎ ﻣﻦ ﺃﻫﻞ اﻷﻣﺎﻧﺔ ﻭاﻟﻮﻻﻳﺔ. ﻭﻻ ﻳﺒﻌﺚ ﺇﻻ ﻓﻘﻴﻬﺎ؛ ﻷﻧﻪ ﻳﺤﺘﺎﺝ ﺇﻟﻰ ﻣﻌﺮﻓﺔ ﻣﺎ ﻳﺆﺧﺬ ﻭﻣﺎ ﻻ ﻳﺆﺧﺬ، ﻭﻳﺤﺘﺎﺝ ﺇﻟﻰ اﻻﺟﺘﻬﺎﺩ ﻓﻴﻤﺎ ﻳﻌﺮﺽ ﻟﻪ ﻣﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻟﺰﻛﺎﺓ ﻭﺃﺣﻜﺎﻣﻬﺎ.
ﻭﻫﻨﺎﻙ ﺁﻳﺔ ﺗﺠﻴﺰ ﻷﺭﺑﺎﺏ اﻷﻣﻮاﻝ ﺩﻓﻊ اﻟﺰﻛﺎﺓ ﺑﺄﻧﻔﺴﻬﻢ ﺇﻟﻰ اﻟﻤﺴﺘﺤﻘﻴﻦ ﻭﻫﻲ ﻗﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﻟﻰ: {ﻭاﻟﺬﻳﻦ ﻓﻲ ﺃﻣﻮاﻟﻬﻢ ﺣﻖ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻟﻠﺴﺎﺋﻞ ﻭاﻟﻤﺤﺮﻭﻡ} [ اﻟﻤﻌﺎﺭﺝ:24/ 70 - 25] ﻷﻧﻪ ﺇﺫا ﻛﺎﻥ ﺫﻟﻚ اﻟﺤﻖ ﺣﻘﺎ ﻟﻠﺴﺎﺋﻞ ﻭاﻟﻤﺤﺮﻭﻡ، ﻭﺟﺐ ﺃﻥ ﻳﺠﻮﺯ ﺩﻓﻌﻪ ﺇﻟﻴﻬﻤﺎ ﻣﺒﺎﺷﺮﺓ.
ﻭﻋﻤﻼ ﺑﻤﺎ ﺩﻟﺖ ﻋﻠﻴﻪ اﻵﻳﺎﺕ ﻓﺼﻞ اﻟﻌﻠﻤﺎء ﻓﻲ ﺑﻴﺎﻥ ﺗﻔﺮﻗﺔ اﻟﺰﻛﺎﺓ:

ﺃـ ﻓﺈﻥ ﻛﺎﻥ ﻣﺎﻝ اﻟﺰﻛﺎﺓ ﺧﻔﻴﺎ ﺃﻭ ﺑﺎﻃﻨﺎ: ﻭﻫﻮ اﻟﺬﻫﺐ ﻭاﻟﻔﻀﺔ ﻭﺃﻣﻮاﻝ اﻟﺘﺠﺎﺭﺓ ﻓﻲ ﻣﻮاﺿﻌﻬﺎ، ﺟﺎﺯ ﻟﻠﻤﺎﻟﻚ ﺃﻥ ﻳﻔﺮﻗﻬﺎ ﺑﻨﻔﺴﻪ، ﺃﻭ ﺃﻥ ﻳﺪﻓﻌﻬﺎ ﺇﻟﻰ اﻹﻣﺎﻡ، ﻷﻥ ﺭﺳﻮﻝ اﻟﻠﻪ ﺻﻠﻰ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﺰﻛﺎﺗﻪ، ﻭﺗﺒﻌﻪ ﻓﻲ ﺫﻟﻚ ﺃﺑﻮ ﺑﻜﺮ ﻭﻋﻤﺮ، ﺛﻢ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻬﺎ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﻟﻤﺪﺓ، ﻭﻟﻤﺎ ﻛﺜﺮﺕ ﺃﻣﻮاﻝ اﻟﻨﺎﺱ ﻭﺭﺃﻯ ﺃﻥ ﻓﻲ ﺗﺘﺒﻌﻬﺎ ﺣﺮﺟﺎ ﻋﻠﻰ اﻷﻣﺔ، ﻓﻮﺽ اﻷﺩاء ﺇﻟﻰ ﺃﺭﺑﺎﺑﻬﺎ. ﻭﺩﻓﻌﻬﺎ ﺇﻟﻰ اﻹﻣﺎﻡ ﻷﻧﻪ ﻧﺎﺋﺐ ﻋﻦ اﻟﻔﻘﺮاء، ﻓﺠﺎﺯ اﻟﺪﻓﻊ ﺇﻟﻴﻪ ﻛﻮﻟﻲ اﻟﻴﺘﻴﻢ، ﻭﻷﻥ اﻹﻣﺎﻡ ﺃﻋﻠﻢ ﺑﻤﺼﺎﺭﻓﻬﺎ، ﻭﺩﻓﻌﻬﺎ ﺇﻟﻴﻪ ﻳﺒﺮﺋﻪ ﻇﺎﻫﺮا ﻭﺑﺎﻃﻨﺎ، ﻻﺣﺘﻤﺎﻝ ﺃﻥ ﻳﻜﻮﻥ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻟﻬﺎ، ﻭﻷﻧﻪ ﻳﺨﺮﺝ ﻣﻦ اﻟﺨﻼﻑ ﻭﺗﺰﻭﻝ اﻟﺘﻬﻤﺔ ﻋﻨﻪ.
ﺑ ـ ﻭﺇﻥ ﻛﺎﻥ ﻣﺎﻝ اﻟﺰﻛﺎﺓ ﻇﺎﻫﺮا: ﻭﻫﻮ اﻟﻤﻮاﺷﻲ ﻭاﻟﺰﺭﻭﻉ ﻭاﻟﺜﻤﺎﺭ ﻭاﻟﻤﺎﻝ اﻟﺬﻱ ﻳﻤﺮ ﺑﻪ اﻟﺘﺎﺟﺮ ﻋﻠﻰ اﻟﻌﺎﺷﺮ، ﻓﻴﺠﺐ ﻋﻨﺪ اﻟﺠﻤﻬﻮﺭ ﻣﻨﻬﻢ اﻟﺤﻨﻔﻴﺔ ﻭاﻟﻤﺎﻟﻜﻴﺔ ﺩﻓﻌﻬﺎ ﺇﻟﻰ اﻹﻣﺎﻡ، ﻓﺈﻥ ﻓﺮﻗﻬﺎ ﺑﻨﻔﺴﻪ، ﻟﻢ ﻳﺤﺘﺴﺐ ﻟﻪ ﻣﺎ ﺃﺩﻯ، ﻟﻘﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﻟﻰ: {ﺧﺬ ﻣﻦ ﺃﻣﻮاﻟﻬﻢ ﺻﺪﻗﺔ} [ اﻟﺘﻮﺑﺔ:103/ 9] ﺃﻣﺮ اﻟﻠﻪ ﻧﺒﻴﻪ ﺑﺄﺧﺬ اﻟﺰﻛﺎﺓ، ﻓﺪﻝ ﺃﻥ ﻟﻹﻣﺎﻡ اﻟﻤﻄﺎﻟﺒﺔ ﺑﺬﻟﻚ ﻭاﻷﺧﺬ. ﻭﺩﻝ ﺫﻛﺮ «اﻟﻌﺎﻣﻠﻴﻦ ﻋﻠﻴﻬﺎ» ﻓﻲ اﻟﻤﺼﺎﺭﻑ ﻋﻠﻰ ﺃﻥ ﻟﻹﻣﺎﻡ ﻣﻄﺎﻟﺒﺔ ﺃﺭﺑﺎﺏ اﻷﻣﻮاﻝ ﺑﺎﻟﺼﺪﻗﺎﺕ.
ﻭﻛﺎﻥ اﻟﻨﺒﻲ ﻳﺒﻌﺚ اﻟﻤﺼﺪﻗﻴﻦ (اﻟﺠﺒﺎﺓ) ﺇﻟﻰ ﺃﺣﻴﺎء اﻟﻌﺮﺏ ﻭاﻟﺒﻠﺪاﻥ ﻭاﻵﻓﺎﻕ ﻷﺧﺬ اﻟﺼﺪﻗﺎﺕ ﻣﻦ اﻷﻧﻌﺎﻡ ﻭاﻟﻤﻮاﺷﻲ ﻓﻲ ﺃﻣﺎﻛﻨﻬﺎ.
ﻭﺗﺎﺑﻌﻪ ﻋﻠﻰ ﺫﻟﻚ اﻟﺨﻠﻔﺎء اﻟﺮاﺷﺪﻭﻥ، ﻭﻗﺎﻝ ﺃﺑﻮ ﺑﻜﺮ ﺭﺿﻲ اﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ﻟﻤﺎ اﻣﺘﻨﻌﺖ اﻟﻌﺮﺏ ﻋﻦ ﺃﺩاء اﻟﺰﻛﺎﺓ: «ﻭاﻟﻠﻪ ﻟﻮ ﻣﻨﻌﻮﻧﻲ ﻋﻘﺎﻻ ﻛﺎﻧﻮا ﻳﺆﺩﻭﻧﻪ ﺇﻟﻰ ﺭﺳﻮﻝ اﻟﻠﻪ ﺻﻠﻰ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ، ﻟﺤﺎﺭﺑﺘﻬﻢ ﻋﻠﻴﻪ».
ﻟﻜﻦ اﻟﻤﺎﻟﻜﻴﺔ ﻗﺎﻟﻮا: ﺇﺫا ﻛﺎﻥ اﻹﻣﺎﻡ ﻋﺪﻻ، ﻭﺟﺐ ﺩﻓﻊ اﻟﺰﻛﺎﺓ ﺇﻟﻴﻪ، ﻭﺇﻥ ﻛﺎﻥ ﻏﻴﺮ ﻋﺪﻝ، ﻓﺈﻥ ﻟﻢ ﻳﺘﻤﻜﻦ اﻟﻤﺰﻛﻲ ﺻﺮﻓﻬﺎ ﻋﻨﻪ، ﺩﻓﻌﺖ ﺇﻟﻴﻪ ﻭﺃﺟﺰﺃﺕ. ﻭﺇﻥ ﺗﻤﻜﻦ ﺻﺮﻓﻬﺎ ﻋﻨﻪ ﺩﻓﻌﻬﺎ ﺻﺎﺣﺒﻬﺎ ﻟﻤﺴﺘﺤﻘﻬﺎ. ﻭﻳﺴﺘﺤﺐ ﺃﻻ ﻳﺘﻮﻟﻰ ﺩﻓﻌﻬﺎ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﺧﻮﻑ اﻟﺜﻨﺎء.
ﻭﻗﺎﻝ اﻟﺸﺎﻓﻌﻲ ﻓﻲ اﻟﺠﺪﻳﺪ: ﻳﺠﻮﺯ ﻟﻠﻤﺰﻛﻲ ﺃﻥ ﻳﻔﺮﻕ ﺯﻛﺎﺓ اﻷﻣﻮاﻝ اﻟﻈﺎﻫﺮﺓ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻛﺰﻛﺎﺓ اﻟﺒﺎﻃﻦ؛ ﻷﻧﻬﺎ ﺯﻛﺎﺓ، ﻓﺠﺎﺯ ﺃﻥ ﻳﻔﺮﻗﻬﺎ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻛﺰﻛﺎﺓ اﻟﻤﺎﻝ اﻟﺒﺎﻃﻦ.

Komentar

Postingan populer dari blog ini

Faidah Bersiwak

Membakar Bukhur (Gharu atau Dupa) Sunnah Yang Terlupakan

Keharusan Menghormati Ahlul Bait

Memanggil Dengan Panggilan Yang Baik

Ilmu Tauhid

Memohon Hujan Dengan Bertawasul Kepada Rasulullah

Sedekah Karena Ridho Allah

Memberi Contoh Yang Baik

Musibah Menghapus Dosa